zwučowanje  2

zrozumjace čitanje

Čitanski test ma tři dźěle. Čitaće krótke informacije, dlěši artikl a nawěški. K tekstam słušeja nadawki.

Naklikńće prawu wotmołwu!

dźěl 1

Sće w prěnim dźělu wotrězka čitanje. Spjelńće nadawki a klikńće po tym na „dale“. Potom započina so druhi dźěl. Hdyž sće wšitke tři dźěle absolwował/absolwowała, zhoniće wuslědk.

Čitajće najprjedy nadpisma. Potom čitajće teksty 1 do 5. Rozsudźće, kotre nadpismo so najlěpje ke kotremu tekstej hodźi. Směće kóžde nadpismo jenož jónu wužiwać.

0

tekst 1

Stare sudniske knihi přeradźeja wjele zajimaweho wo starych časach – tak tež wo domach, kotrež stejachu něhdy na předań. Jedyn tajki přikład je drjewjany dom w Delanach. Wo nim so 1821 pisaše, kak bě wuhotowany: Bydlenska stwa bě zdobom kuchnja. W njej wotměwaše so wšědny dźeń. Jenož tu so tepješe. Kachle mějachu wulki železny kotoł za wodu. Na žerdkach wokoło kachlow sušeše so drasta. Při sćěnach stejachu tři ławki, blido a dwaj stólcaj. Ke kuchinskej nadobje słušeše wosom horncow, pjeć šklow a 18 talerjow. Tež časnik z Čorneho lěsa a serbska biblija słušeštej k domjacnosći. Nad bydlenskej stwu bě spanska stwa za swójbnych z dwěmaj łožomaj. Tam składowachu so tež wšelake mjeńše ratarske graty. Wjetše graty za wobdźěłanje pola a zahrody stejachu na chódbje. W ćmowym a zymnym wjelbje chłódźachu so mloko a druhe jědźe. Hródź z domjacym skotom bě w samsnym twarjenju. Nad njej mějachu přistajeni swoju stwu. Hornja łubja so jenož po potrjebje wužiwaše. Tak skromnje běchu potajkim domjacnosće před dwěsćě lětami wuhotowane. Wobsydstwo wobmjezowaše so na najwažniše a bě cyle na potrjebu dźěła na statoku wusměrjene.

tekst 2

Hišće kónc 19. lětstotka a spočatk 20. lětstotka bě samozrozumliwe, zo starachu so w nahladnych swójbach słužowne wo dźěła w domjacnosći. 1880 wukonješe w Europje něhdźe třećina wšitkich žonow tute powołanje. Zwjetša běchu to młode žony, kotrež bydlachu najhusćišo sobu w domje swojeho dźěłodawarja. Tak bě tež pola znateho humanista a spisowaćela Victora Klemperera w Drježdźanach. W swojim dźeniku pisaše někotre razy wo swojich třoch serbskich słužownych. Chwaleše sej, zo běchu swěrne a dobroćiwe. Wažne jemu bě, zo wone tež w Drježdźanach wšědnje serbsku narodnu drastu nošachu a so na serbskich zarjadowanjach wobdźělachu. Jako rodźeny Žid bu Klemperer wot nacionalsocialistow přesćěhany. Po bombardowanju Drježdźan w februaru 1945 ćekny ze swojej mandźelskej do Pěskec. Jeju něhdyša słužowna Hańža Čornakec jeju tam dwaj měsacaj hospodowaše – tež hdyž jej za tajke „chowanje Židow“ chłostanje ze smjerću hrožeše. Klemperer so jej pozdźišo za tutu pomoc z wulkomyslnym darom dźakowaše.

tekst 3

Što je za mnje to prawe: bydlenje abo swójski dom? Hdyž chcu wotmołwu na tute prašenje namakać, wotwažuju najlěpje wšitke argumenty cyle njeemocionalnje. Při wšěm pak je tež wažne, zo so derje čuju, tam hdźež bydlu. Ze swójskim domom je husto financne riziko zwjazane. Štóž chce sej dom kupić, njesmě jenož jeho płaćiznu widźeć, ale dyrbi tež na to myslić, zo nastanu přidatne kóšty za notara, wikowarja imobilijow a dawki. Zakalkulować měł tež wjetše wudawki za ewentualne přetwary, reparatury abo wobnowjenja. Ale tež twar noweje chěže chce financowany być. Kak wysoki kredit móžu sej dowolić? Što so stanje, jeli nadobo wjace pjenjezy njezasłužu? Před wjetšimi twarskimi wudawkami njejsu ani wobsedźerjo bydlenja we wjaceswójbnym domje škitani. Tež woni maja hłuboko do móšnje sahnyć, hdyž ma so na přikład fasada, třěcha abo lift wobnowić. Hinak je to pola wotnajerja bydlenja. Wón dokładnje wě, kak wysoku podruž dyrbi měsačnje płaćić. Jenož při zwoprawdźenju sonow – wulkeje kuchnje, kamina, zahrody – nima swobodu kaž wobsedźer chěžki. Derje, zo móže kóždy wolić …

tekst 4

Sće wědźeli, zo stawa so wjace njezbožow w domjacnosći hač we wobchadźe? Zo raz něchtó padnje, so wobsunje abo zakopnje a so při tym zrani, stawa so wjele husćišo, hač sej myslimy. Husto stanu so njezboža w domjacnosći, hdyž chwatamy abo hdyž chcemy wjacore wěcy w samsnym času činić. Kak spěšnje so w tajkich wokomikach raz woparimy, rěznjemy abo spalimy! Riziko za zranjenja w domjacnosći su pak tež wobškodźene abo přetrjebane graty a elektriske nastroje. Hdyž sej nowu mašinu kupiće, přečitajće sej přeco nawod ke korektnemu wužiwanju. Samsne płaći za wobchad z chemikalijemi, kotrež móža při wopačnym nałožowanju strowoće škodźeć. Runje tak wažne je, chemikalije, medicinu, alkohol a šwablički derje před dźěćimi schować a tykački zawěsćić. Wzmiće sej čas a přehladajće raz swoje bydlenje pod aspektom móžnych njezbožow. Wotstrońće wšě rizika a skontrolujće swoju domjacu lěkarničku.

tekst 5

Płaćizny za bydlenja a domy tuchwilu razantnje stupaja. Mnoho ludźi ma ćeže, swoju měsačnu podruž zapłaćić. Wo swójskim domje jenož sonja. Architekća a planowarjo městow pytaja móžnosće, hdźe hodźi so přidatny žiwjenski rum stworić, kiž je tak nuznje trěbny a kotryž móža ludźo zapłaćić. Alternatiwne bydlenske koncepty su trěbne. Jedna tajka ideja alternatiwneho bydlenja su móličke domčki, kotrež maja płoninu jenož někotrych kwadratnych metrow. Tež hdyž su domy jara małe, maja tola wšitko, štož čłowjek k bydlenju trjeba: kuchničku, kupjel, móžnosće k wotpočowanju, dźěłanju a spanju. Zwjetša su tajke miniaturne chěžki z přirodnych materialijow twarjene. Zastaranje z milinu, ćopłotu a wodu je móžne přez fotowoltaikowe a solarne připrawy a zběranje dešćikoweje wody. Mało městna w domčku žada sej wot wobydlerja, zo rum eficientnje wužiwa – zo swoje materielne wobsydstwo, swoju domjacnosć minimalizuje a na absolutny zakład redukuje. Štóž so za tajki mólički dom rozsudźi, rozsudźi so za skromne žiwjenje bjez njetrjebawšeho konsuma. Powšitkowny zajim za tajke mini-domčki dale a bóle přiběra.

?
dźěl 2

Sće w druhim dźělu wotrězka čitanje. Spjelńće nadawki a klikńće po tym na „dale“. Potom započina so třeći dźěl. Hdyž sće wšitke tři dźěle absolwował/absolwowała, zhoniće wuslědk.

Čitajće najprjedy nadawki 6 do10. Potom čitajće nowinski přinošk. Naklikńće prawu wotmołwu. Slěd nadawkow njewotpowěduje přeco slědej teksta.

0

Moderny a atraktiwny bydlenski koncept za dźěłaćerjow

Štóž přijědźe do Brězkow, měšćanskeho dźěla Złeho Komorowa, tomu napadnje wosebita architektura twarjenjow a přirody. Štomy tworja zelene aleje, wšitke domy maja zahrody – a wšo ma jednotny architektoniski rukopis.

Za tym tči derje přemysleny system. Wón bazuje na ideji tak mjenowaneho „zahrodoweho města“. Jedna so wo koncept za planowanje městow wot Jendźelčana Ebenezera Howarda z kónca 19. lětstotka. Howard chcyše z nim žiwjenski standard wosebje industrijowych dźěłaćerjow zwyšić: z dobrymi bydlenjemi blisko dźěłoweho městna, z přirodu a kulturnymi poskitkami. Koncept so we wjacorych krajach realizowaše, tež w Němskej.

1906 bě hórnistwowe akcijowe towarstwo „Ilse“ pola Złeho Komorowa brunicowu jamu „Marga“ wutworiło. W lěsnym regionje bydleše pak tehdy relatiwnje mało ludźi. Tohodla bě wobsedźerjej brunicoweje jamy wažne, zo je jeho nowy zawod za dźěłaćerjow atraktiwny. Ideja bě, za dźěłaćerjow a jich swójby bydlenja natwarić a jim z tym dobry žiwjenski zakład poskićić. Architekt Georg Heinsius von Mayenburg z Drježdźan dósta nadawk, po Howardowym koncepće dosrjedź přirody městačko za dźěłaćerjow natwarić – jednu dźěłaćersku koloniju, kaž so tehdy tež praješe. Plan so poradźi. Von Mayenburg koncipowaše cyły kompleks za swojim pisanskim blidom. Při tym njemysleše jenož na bydlenske domy ze zahrodami, ale tež na wšo, štož kwalitne towaršnostne žiwjenje wučinja – na cyrkej, šulu, wobchody, hosćenc, sportnišćo, swjedźensku łuku a tak dale. W běhu jenož wosom lět, wot 1907 do 1914, so potom wšitko natwari. Mjeno dósta městačko po brunicowej jamje, w kotrejž jeho wobydlerjo dźěłachu: Marga. Wone so ze swojej rjanosću a modernosću jasnje wot druhich dźěłaćerskich kolonijow rozeznawaše. Marga bě jedne z prěnich zahrodowych městow Němskeje.

A takle wupadaše plan architekta: Wón koncipowaše městačko w formje kruha ze štyriróžkatym torhošćom w centrumje. Wokoło tutoho naměsta dóstachu reprezentatiwne zjawne twarjenja swoje městno. Šula natwari so jako prěnja. Wotpowědowaše tehdy najnowšim standardam. Tež dźensa so w njej hišće wuči. Nosy mjeno swojeho architekta von Mayenburga. „Kaiserkrone“ bě kulturny centrum města z hosćencom, hotelowymi rumnosćemi a wjetšej žurlu z jewišćom. Tež kupnica dósta na torhošću swoje městno. Něhdy předawachu so w njej žiwidła, drasty a měšane twory. W susodstwje nastachu dalše domy z póštu, rěznikom a pjekarjom. Najwyše twarjenje pak, kotrež so na naměsće natwari, bě cyrkej. Za njej připrawi so kěrchow. To bě njewšědne – sprěnja, dokelž běchu so w 19. lětstotku kěrchowy z hygieniskich přičin na kromy městow połožili; zdruha, dokelž bě za čas nastaća městačka jeho wobydlerstwo relatiwnje młode.

Tež dźensa hišće wjedźe přez torhošćo hłowna dróha. Po cyle runym puću dojědźeš sej po njej w jednym směrje do centruma Złeho Komorowa, w druhim do stareho dźěla wjeski Brězki. Dalše dróhi wjedu kaž pruhi z torhošća. Tute zwjazuje dróha we wulkim kruhu wokoło centruma. Na wšitkich pućach su hižo tehdy, hdyž su městačko twarili, štomy zesadźeli, tak zo nastachu za Margu typiske aleje. Tež relatiwnje wulke zahrody před a za domami dawaja zahrodowemu městu „zeleny“ charakter – runje tak kaž wšelake funkcionalne rumy, kotrež bě architekt von Mayenburg do struktury sydlišća zapřijał: swjedźenska łuka, sportnišćo, zahroda fabriki, pěstowarnja a zahrodnistwo.

Zo je Marga jedna z wosebje rjanych dźěłaćerskich kolonijow, zaleži na architekturje domow. Cyłkownje bě so tehdy 78 chěžow natwariło. Tute su po 15 zakładnych typach koncipowane, ale při wšěm je kóžda z nich indiwidualna. Jenož dwaj domaj stej identiskej. Stejitej z wobeju bokow hłowneje dróhi směr Zły Komorow a tworitej takrjec „wrota“ do městačka. Architektonisce orientowaše so von Mayenburg na pózdnim młodźinskim stilu respektiwnje na tak mjenowanej Drježdźanskej reformowej architekturje. Zjawne twarjenja při torhošću wotpowěduja małoměšćanskemu twarskemu stilej, bydlenske domy skerje burskemu stilej na wsach. Jednotliwe chěže su přez kulojte wobłuki abo pergole zwjazane, tak zo tworja skupinki twarjenjow.

W lětach 1998 do 2000 je so zahrodowe město Marga w Brězkach kompletnje saněrowało. 90 milionow hriwnow je so tehdy inwestowało. Z tutym wulkoprojektom su so domy před rozpadom wuchowali. Tak widźimy je dźensa zaso w najrjeńšej pyše, wšitko po originalu, tak kaž bě so dźěłaćerska kolonija něhdy załožiła – z jeničkej změnu: Bydlenja su so wot 45 m2 na 70 m2 powjetšili.

?
1

Marga je …

?
2

Zahrodowe město je so natwariło, dokelž …

?
3

Architekt městačka je kěrchow …

?
4

W zahrodowym měsće w Brězkach …

?
5

Brunicowa jama je …

?
dźěl 3

Sće w třećim dźělu wotrězka čitanje. Spjelńće nadawki a klikńće po tym na „dale“. Potom zhoniće wuslědk wotrězka čitanje.

Čitajće najprjedy situacije 11 do 20. Potom čitajće wozjewjenja 1 do 12. Rozsudźće, kotry tekst so najlěpje ke kotrej situaciji hodźi. Směće kóždy nawěšk jenož jónu wužiwać. Dwě wozjewjeni njebudźeće trjebać.

0
?