zwucowanje  2

rozmějuce cytanje

Cytański test ma tśi źěle. Wy cytaśo krotke informacije, dlějšy artikel a anonse. K tekstam słušaju nadawki.

Naklikniśo pšawe wótegrono!

źěl 1

Sćo w prědnem źělu wótrězka cytanje. Dopołniśo nadawki a klikniśo pótom na „dalej“. Za tym se zachopijo drugi źěl. Gaž sćo wšykne tśi źěle absolwěrowali, zgónijośo wuslědk.

Cytajśo nejpjerwjej nadpisma. Cytajśo pótom teksty 1 do 5. Rozsuźćo, kótare nadpismo góźi se nejlěpjej ku kótaremu tekstoju. Smějośo kužde nadpismo jano jaden raz wužywaś.

 

0

tekst 1

Stare knigły wěźe wjele zajmnego ze starych casow wulicowaś – tak teke wó starych domach. Jaden taki pśikład jo drjewjany pachany chrom w Smogorjowje. Wó njom jo se 1821 tak pisało: Tak pomjenjona dobra śpa, w kótarejž jo se wšedny źeń wótměł, jo była jadnučka z kamjenami. Wóni su měli wjeliki zelezny kóśeł za wódu. Na žerdkach wokoło kamjenow su drastwu sušyli. Pśi sćěnach su stojali tśi ławki, blido a dwa stoła. Ku kuchninemu wobrědoju su słušali wósym gjarncow, pěś šklow a 18 talarjow. Teke zeger a serbska biblija stej słušałej k domacnosći. We wjažy su měli buŕske rědy swójo městno. Dalšne rědy su składowali w komorje nad dobreju śpu, kótaraž jo teke słužyła ako spańska śpa za familiju. We wjelbje su chłoźili mloko a druge jěze. Groź ze zbóžom jo była w samskem twarjenju. Nad njeju su měli pśistajone swóju komoru. Najśpu su jano pó pótrjebje wužywali. Tak snadnje su pótakem domacnosći pśed dwěsćě lětami wugótowane byli. Wobydlarje su se na to nejwažnjejše wobgranicowali a wšykno jo ceło na pótrěbnosći źěła na buŕskem byśu wusměrjone było.

tekst 2

Chtož je ma, njoco je wěcej tšuś: pomocne rědy za źěło w domacnosći, na pśikład kuchninu mašinu, samostatnje źěłajucy prochsrěbak abo elektriski trějak woknow. Weto mašiny njamógu źěło pśistajoneje, kótaraž w domacnosći z pilnyma rukoma pomoga, zarownaś. W 19. stolěśu a na zachopjeńku 20. stolěśa su naglědne familije měli take słužabnice. 1880 jo w Europje něźi tśeśina wšyknych žeńskich źěłała w tom pówołanju. Wóni su se wó typiske źěła w domacnosći starali. Zwětšego su samo w domje źěłodawarja bydlili. Tak jo teke było pla znatego humanista a spisowaśela Victora Klemperera w Drježdźanach. W swójom dnjowniku jo wón wóspjet pisał wó swójich tśich serbskich słužabnicach. Wón jo chwalił jich zwěrnosć a dobrośiwosć. Ako roźony Žyd bu Klemperer wót nacionalsocialistow pśeslědowany. Pó bombarděrowanju Drježdźan w februarje 1945 jo śěgnuł ze swójeju žeńskeju do Górneje Łužyce. Jeju něgajšna słužabnica Hańža Čornakec jo jeju tam dwa mjaseca góspodowała, lěcrownož jo jej za „chowanje Žydow“ pokuta ze smjerśu grozyła. Klemperer jo se jej pózdźej ze šćodriwym darom wuźěkował.

 

tekst 3

Rozsuźijom se za bydlenje abo swójski dom? Gaž cu toś to pšašanje rozwězaś, wótwažyjom akle raz racionalnje wšykne argumenty. Lěcrownož – tak gronje pśekupce imobilijow – dobywaju pśi kupjenju pótom cesto emocije. A to jo derje tak, dokulaž dej se luź, tam, źož bydli, derje cuś. Zasadnje pak musym se rozsuźiś, co jo mě wažne: njewótwisnosć w swójskem domje z financnym rizikom abo bydlenje z wobgranicowaneju lichotu? Chtož se za kup doma rozsuźijo, musy mimo pódaneje płaśizny wobmysliś kosty za notara, maklera a danki. Zakalkulěrowaś deje se teke wětše wudanki za ewentualne pśetwarjenja, reparatury abo wobnowjenja. Ale tež twarjenje nowego chroma co financěrowane byś. How jo pšašanje, kredit we kakej wusokosći mógu se dowóliś? A co se stanjo, jolic až naraz žedne pjenjeze wěcej njezasłužyjom? Hynacej jo to pla wótnajmarja bydlenja. Wón dokradnje wě, kaki najm ma mjasecnje płaśiś. Jano pśi zwopšawdnjenju cowanjow – wjelika kuchnja, kamin, zagroda – njama taku lichotu ako wobsejźaŕ doma. Derje, až móžo kuždy wubraś …

tekst 4

Chto by se myslił, až stawa se wěcej njeglukow w domacnosći ako we wobchaźe? Pśi znjeglucenjach w domacnosći mysli drje kuždy w prědnem rěźe na zranjenja pśez padnjenje, wobsunjenje abo pódštapjenje. Ale co jo cesto pśicyna wšogo znjeglucenja? Chwatanje. Žeden źiw: Kuždy wopytujo, tak mało casa ako móžno za źěło w domacnosći woprowaś. Ale rowno hektika a stres pśi wugbaśu někotarych źěłow móžo byś riziko. Kak spěšnje se raz woparijomy, rěznjomy abo wopalijomy? Lěpjej jo, jaden nadawk pó drugem wótźěłaś, to žari cas, górjenje a bólenja. Rizika za zranjenja w domacnosći chowaju se teke we wobškóźonych abo wóttrjebanych rědach a w elektriskich aparatach. Pśecytajśo se pśipołožone wukazanja ku korektnemu wužywanju. To samske płaśi za wobchadanje z chemikalijami, kótarež mógu pśi wopacnem nałožowanju strowosći škóźeś. A maśo-li źiśi, glědajśo wósebnje na to, až su chemikalije, medicina, alkohol abo zapalki tak schowane, až wóni njamaju pśistup k nim, a až tykace su zawěsćone? Dopórucyjomy, swójo bydlenje pód aspektom móžnych znjeglucenjow pśejś, wše rizika wótpóraś a swóju domacnu aptejku pśekontrolěrowaś.

tekst 5

Płaśizny za bydlenja a domy tuchylu razantnje stupaju. Młogi luź móžo swój najm lěbda hyšći zapłaśiś a wó twarjenju swójskego domcyka razka njejo to grono. Planowarje wjelikich městow pśemysluju togodla, źo by pśidatny žywjeński rum stwórili, kótaryž luźe mógu zapłaśiś. Jadna taka ideja alternatiwnego bydlenja su małučke domcyki, kótarež maju płoninu jano někotarych kwadratnych metrow a su transportabelne. Taki minimalistiski dom lubi njewótwisne formy bydlenja a jo z financnego wida dobra alternatiwa ku kupjenju tradicionelneje imobilije. Lěcrownož take domy su małe, wopśimjeju wšykno, což cłowjek trjeba k bydlenju: kuchnicku, kupadło, móžnosći za wótpócywanje, źěło a spanje. Zwětšego wužywaju se za twaŕ pśirodne maśizny. Zastaranje z milinu, śopłotu a wódu jo do dalokeje měry njewótwisne. To zmóžnja se pśez fotowoltaikowe a solarne załožki a zběranje dešćoweje wódy. Mało městna w domcyku pomina wót wobydlarja, až rum eficientnje wužywa – až swóje materielne dobytki minimalizěrujo a na bytostny zakład reducěrujo. Rozsuźenje za małučki dom jo zrownju wědobny rozsud, se njetrěbnego konsuma zdaś a snadnje žywy byś. Zajm wěcej a wěcej pśiběra.

?
źěl 2

Sćo w drugem źělu wótrězka cytanje. Dopołniśo nadawki a klikniśo pótom na „dalej“. Za tym zachopijo se tśeśi źěl. Gaž sćo wšykne tśi źěle absolwěrowali, zgónijośo wuslědk.

Cytajśo nejpjerwjej nadawki 6 do10. Pótom cytajśo casnikaŕski pśinosk. Naklikniśo pšawe wótegrono. Slěd nadawkow njewótpowědujo pśecej slědoju teksta

0

Moderny a atraktiwny bydleński koncept za źěłaśerje

 

Chtož pśijěźo do Brjazkow (nimski: Brieske), měsćańskego źěla Złego Komorowa, tomu nadpadnjo wósebna architektura twarjenjow a pśirody: Źasetki bomow twórje aleje, kšasne, domy, wobdane wót zagrodow, maju jadnotny rukopis a weto njerowna se žeden dom drugemu.

To wšo ma system, kenž bazěrujo na ideji tak pomjenjonego „zagrodowego města“. Jadna se wó koncept wuwiwanja městow. Wuwił jo jen kóńc 19. stolěśa Englandaŕ Ebenezer Howard. Z nim jo kśěł žywjeński standard wósebnje industrijowych źěłaśerjow pówušyś – z dobrymi bydlenjami blisko swójogo źěłowego městna, z pśirodu a kulturnymi póbitowanjami. Koncept jo namakał w młogich krajach wjeliki wótgłos, tež w Nimskej.

1906 jo se pla Złego Komorowa brunicowa jama „Marga“ wutwóriła. Region wesrjejź pěskowateje góle jo tencas snadnje wobydlony był. Źěłodawaŕ, górnistwowe akcijowe towaristwo „Ilse“, jo kśěł pak źěłaśerje na swój zawod wězaś. Togodla jo kśěł za nich a jich familije bydlenja twariś daś. Moderny koncept zagrodowego města jo se za to wjelicnje góźeł. Architekt Georg Heinsius von Mayenburg z Drježdźan jo dostał nadawk, wesrjejź pśirody nowe sedlišćo za źěłaśerje wuwiś. Plan jo se raźił. Von Mayenburg jo koncipěrował kompletne městko za swójim pisańskim blidom. Pśi tom njejo jano na bydleńske domy ze zagrodami myslił, ale teke na wše pótrěbnosći, kótarež kwalitne towarišnostne žywjenje wugótuju – na cerkwju, šulu, wobchody, gósćeńc, sportnišćo, swěźeńsku łuku a tak dalej. W běgu jano wósym lět, wót 1907 do 1914, jo se pótom natwariło. Mě jo dostało pó brunicowej jamje, w kótarejž su jogo wobydlarje źěłali: Marga. Jo było sedlišćo, kótarež jo se ze swójeju rědnosću a modernosću jasnje wót drugich źěłaśeŕskich kolonijow rozeznawało. Zrownju jo to było jadno z prědnych zagrodowych městow Nimskeje.

A tak jo koncept architekta wuglědał: Njedaloko briketownje, kótaraž jo słušała k brunicowej jamje, jo nacerił zakładnu ceŕbu sedlišća w formje koła. W srjejźi jo styrirožkate wikowanišćo zapołožył. Wokoło njogo su reprezentatiwne zjawne twarjenja swójo městno dostali. Šula jo se ako prědna natwariła. Wóna jo tencas nejnowšym standardam wótpowědowała. Teke źinsa wucy se hyšći we njej. Nosy mě swójogo architekta von Mayenburga. „Kaiserkrone“ jo był kulturny centrum městna z gósćeńcom, hotelowymi rumnosćami a wětšeju žurlu z jawišćom. Teke kupnica jo dostała na wikowanišću swójo městno. Něga su se we njej žywidła, drastwy a měšane wóry pśedawali. W susedstwje su nastali dalšne domy z postom, rěznikom a pjakarjom. Nejwuše twarjenje pak, kótarež jo se natwariło, jo była cerkwja. Za njeju jo se kjarchob pśizamknuł. To jo njewšedne było – k prědnemu, dokulaž su kjarchoby w 19. stolěśu z hygieniskich pśicynow na kšomy městow połožyli; k drugemu, dokulaž jo za cas nastaśa sedlišća jogo wobydlaŕstwo relatiwnje młode było. Architekt města jo zazdaśim perspektiwiski planował.

Pśez wikowanišćo jo wjadła w pšawem kuśe głowna droga. Pó cele rownej droze dojěźoš pó njej w jadnom směrje do centruma Złego Komorowa, w drugem do jsy Brjazki. Dalšne drogi wjedu ako promjenja wót wikowanišća pšec. Toś te zwězujo wokolna droga kołowokoło centruma. Wšykne drogi su se južo pśi załoženju sedlišća jadnotnje z bomami zwobsajźowali. Njejsu pak to jano aleje, kótarež dawaju tomu zagrodowemu městoju „zeleny“ naglěd. Tomu pśinosuju teke małe zagrody pśed a za domami a wšakorake funkcionalne rumy, kótarež jo architekt von Mayenburg do struktury sedlišća zapśěgnuł: swěźeńsku łuku, sportnišćo, zagrodu fabriki, źiśownju a wjeliku gjartnaŕnju.

Což Margu hyšći wót drugich źěłaśeŕskich kolonijow rozeznawa, jo architektura domow. Cełkownje jo se tencas 78 chromow natwariło. Su drje pó 15 zakładnych typach koncipěrowane, weto jo kuždy z nich indiwidualny. Jano dwa doma stej identiskej. Stojtej na wobyma bokoma głowneje drogi směr Zły Komorow a twóritej tak „wrota“ do sedlišća. Architektoniski jo se von Mayenburg na póznem młoźinskem stilu respektiwnje na tak pomjenjonej Drježdźańskej reformowej architekturje orientěrował. Zjawne twarjenja pśi wikowanišću wótpowěduju małoměsćańskemu twaŕskemu stiloju, bydleńske domy skerjej buŕskemu stiloju na jsach. Jadnotliwe domy su pśez wobłuki abo pergole zwězane, tak až twórje kupcycki twarjenjow.

Źěkowano wjelikemu saněrowańskemu projektoju w lětach 1998 do 2000 a inwesticiji wót 90 milionow zjawnych srědkow jo se raźiło, domy pśed rozpadom wuchowaś. Tak wiźimy je źinsa zasej w nejrědnjejšej kšasnosći, wšykno pó originalu, ako jo se sedlišćo załožyło – z jadnučkeju změnu: Bydlenja su se wót 45 m2 na 70 m2 rozšyrili.

?
1

Wósebnosć měsćańskego źěla Złego Komorowa jo, až

?
2

Pśi realizěrowanju sedlišća Marga njejo architekt

?
3

Ku sedlišću Marga jo słušało, až

?
4

Pśi wuwiwanju struktury sedlišća

?
5

Brunicowa jama jo

?
źěl 3

Sćo w tśeśem źělu wótrězka cytanje. Dopołniśo nadawki a klikniśo pótom na „dalej“. Za tym zgónijośo wuslědk wótrězka cytanje.

Cytajśo nejpjerwjej situacije 11 do 20. Pótom cytajśo znatecynjenja 11 do 20. Rozsuźćo, kótare znatecynjenje góźi se nejlěpjej ku kótarej situaciji. Smějośo kuždy tekst jano jaden raz wužywaś. Dwa teksta njebuźośo trjebaś.

0

znatecynjenje 1

W źiwadle se rejujo

K nejwósebnjejšym wjacoram w Nimsko-Serbskem ludowem źiwadle Budyšyn słuša kuždolětny jawišćowy bal. Dom jo swěźeński wupyšnjony, na žurli wěcej njewiźiš zwucone rědy sedłow, ale město togo blida, na kótarež se kulinariske chłošćonki nanosyju. W běgu wjacora ma publikum móžnosć, se na jawišću do syteje wóle narejowaś. Do togo pak pśedstajiju źiwadłowniki ako teke rejowarje a orchester Serbskego ludowego ansambla luštny program z młogimi pśechwatanjami pód motom „Bal chódotow“.

termin: 26. a 27. septembra, zeger 19:30.

znatecynjenje 2

Mósćanarje maju koncert z reju

W lětosnem rěźe nazymskich koncertow Załožby za serbski lud wustupijo Serbska rejowańska kupka Móst zgromadnje z kupku Sprjewjan njeźelu zeger 15:00 w Mósće w zalu tamnego gósćeńca. Rejowarje, instrumentalisty a spiwarje we wšakorakich serbskich narodnych drastwach prezentěruju swój program „Šybałstwo w rězaŕni“, w kótaremž pśedstajiju młode lajske rejowarje serbske nałogi. Směški, žorty a měrjenje mócow mjazy młodostnymi su rowno tak do programa zapleśone ako ludowe spiwy ze starych casow. Do pśedstajenja móžośo piś kafej.

znatecynjenje 3

„My – Słowjany w Nimskej“

W swójich prědnych tśich wudaśach w nowem lěśe pokažo telewizijny magacin „Łužyca“ stawizniski film, kenž jo lětosa na Filmowem festiwalu w Chóśebuzu swóju premjeru měł. Jadna se wó trilogiju, w kótarejž wulicuju se rane stawizny Słowjanow we Łužycy w serbskej rěcy z nimskimi pódtitulami. „My Słowjany w Nimskej“ jo produkt kooperacije mjazy sćelakami rbb, mdr a arte. W dokumentarnem filmje dožywijo pśiglědowaŕ z wjelikeju procu nagrawane sceny. W interviewach rozpšawiju wšakorake fachniki – historikarje, archeologi, etnologi a dalšne – wó swójich slěźenjach. Na toś tu wizu pódajo film wjelebocny wid na stawizny Słowjanow we Łužycy.

znatecynjenje 4

Sobotu aktualny serbski magacin

Toś ten kóńc tyźenja jo zasej tak daloko: Dolnoserbski telewizijny magacin „Łužyca“ wusćeła sobotu swóju mjasecnu poł góźinu wót zeger 13:30 do 14:00 na sćelaku rbb. Redakcija jo zasej pśigótowała měšańcu wšakich temow, wó kótrychž buźo rozpšawiś:
- wó kopańcowem graśu mjazy mustwoma narodneju mjeńšynowu
- mjazy dolnoserbskimi koparjami a wubranym mustwom nimskeje mjeńšyny w Dańskej
- wó digitalnem wudaśu dolnoserbskeje biblije z lěta 1868, kótarež jo něnto online pśistupne
- a wó serbskem komponisće a muzikowem wědomostniku Detlefu Kobjeli.

znatecynjenje 5

Jubilejny rejtaŕski turněr w Drjowku

25. raz zmakaju se sobotu a njeźelu lubowarje kónjecego sporta w Drjowku. Na łuce za městom zachopijo se na wobyma dnjoma zeger 10:00 jubilejny rejtaŕski a skokański turněr, kenž zarědujo kužde lěto kónjece sportowe towaristwo Drjowk. Pśisamem 100 sportowych kóni buźo se měriś w cełkownje 18 pśespytowanjach. Pśizjawjonych jo 60 rejtarjow a rejtaŕkow, mjaz nimi 12 Serbow a Serbowkow. Ako wósebnego gósća mjazy wobźělnikami wótcakuju organizatory něgajšnego olympiskego dobyśarja a swětowego mejstarja Franka Ostholta.

znatecynjenje 6

Hyšći městna liche

Wótnožka Domowiny w Chóśebuzu pśepšosyjo wót stwórtka do njeźele na jězd k nimskej narodnej mjeńšynje w Dańskej. W busu su hyšći styri liche městna. Zwězk nimskich Pódpołnocnych Frizow jo pśepšosył serbske koparje na swój wjeliki sportowy a kulturny swěźeń na Knivsbergu. Z koparjami a trenarjami pójědu cłonki Domowiny a towaristwa „Serbske koparje“. Mimo balokopaŕskego wuběźowanja mjazy mustwoma serbskeje a nimskeje narodneje mjeńšyny grajo se teke volleyball. Dalej jo planowany woglěd jadneje nimskeje šule a kulturny wjacor, na kótaremž kuždy pśedstajijo swóju rěc a kulturu.

znatecynjenje 7

„Wuhladko“ – rozpšawjenje z Górneje Łužyce

Kuždu prědnu sobotu mjaseca wusćeła sćelak mdr telewizijne wusćełanje „Wuhladko“. W poł góźinje rozpšawijo wó wósebnych tšojenjach w Serbach w Górnej Łužycy a zwenka njeje.
Sobotne wudaśe „Wuhladka“ zaběra se z dwěma wósoboma, kótarejž stej wusko zwězanej ze Serbskim ludowym ansamblom: z něntejšneju intendantku a něgajšnym choreografom Jurajom Kubáncom, kenž swěśi kulowaty narodny źeń.
Dalšne temy budu:
- beachvolleyballowy finale w Miłoćicach
- prozninska wuknikojska akademija wó nowych medijach w Chóśebuzu
- Nukstock-festiwal w Nuknicy

znatecynjenje 8

Žnjowny nałog w Strobicach

W Strobicach budu sobotu, 19. awgusta, łapaś „kokota“. Rejtarje a źowća w serbskej drastwje du zeger 14:00 z muziku w swěźeńskem śěgu wót wognjoweje wobory na swěźeńsku łuku. Źaseś rejtarjow co se lětosa ze swójimi kónjami měriś. Wót tśich budu žeńske ze jsy kafej pódaś, k tomu samopjacony tykańc a mlince. Za źiśi pak dajo skokański grod. Wjacor buźo reja z kapału „nAund“.

znatecynjenje 9

Serbski ludowy ansambl z nowym programom

„Mója reja!“ groni se folklornemu programoju ansambla, kenž změjo swóju premjeru njeźelu 14. septembra w Chóśebuzu. Dalšnej pśedstajeni stej 21. a 28.9. na žurli SLA w Budyšynje. Pó dłujkem casu jo to zasej raz cysto folklorne póbitowanje, kótarež zwěžo zagórjujuce reje a muzikowe chłošćonki chora a orchestra. Jadna se wó choreografije Juraja Kubańki na muziku Jana Bulanka. Wjerašk programa pak jo na kuždy pad jeju woblubowana spiwna a rejowańska scena „Kokot“ z lěta 1970, kótaraž zwobraznijo znaty dolnoserbski žnjowny nałog.

znatecynjenje 10

„Superkokot“ w Běłej Górje

Młoźina Domowinskeje župy Dolna Łužyca pśepšosyjo na „Superkokot“ w Běłej Górje – a to sobotu, 30. septembra. Nabejna licba wobźělnikow jo se pśizjawiła, tak až móžomy teke lětosa zasej z wjelikim spektaklom licyś. Pójźćo zeger 13:45 a woglědajośo se swěźeński śěg kralow a kralowkow ze wšyknych jsow, źož su lětosa kokota łapali. Na swěźeńskej łuce se „Superkokot“ pótom swětosnje wótwórijo a krale jadnotliwych wjaskow se pśedstajiju. A pótom caka na wšykne pśiglědowarje zapśimujuce wójowanje rejtarjow wó cesć superkrala. Wjacor zeger wósymich zachopiju se reje z pócesćenim „superkrala“.

znatecynjenje 11

Tradicionelne wuběźowanje młoźiny na Górach

Sobotu, 16. septembra, pśepšosyjo Domowinska kupka Góry na tradicionelne „zabijanje kokota“. Swěźeński pśeśěg zachopijo se zeger 13:30. Napoł tśich zachopijo se wuběźowanje źiśi brjazyńskeje źiśownje. Pótom budu gólcy wejsneje młoźiny z cepami za gjarncom biś a źowća z karu žaby wózyś. Nježli až krale a kralowki se pócesćiju, muse gólcy hyšći kokota pópadnuś.
Za wšykne głodne a łacne změju górjańske góspoze něco dobrego pśigótowane.

znatecynjenje 12

Finale w rejtaŕskej hali we Wjerbnje

Wjelike sportowe tšojenje z mjaztym južo wěcejlětneju tradiciju wótmějo se witśe zeger 18:00 we wjerbańskej rejtaŕskej hali. Zarědowaŕ jo team młodych Serbow radijowego wusćełanja Bubak. Chtož słucha pšawidłownje serbske młoźinske wusćełanje, wě, až njejadna se witśe wó kónjecy sport, ale wó beachvolleyballowy turněr. W slědnych tyźenjach su se młode serbske sportarje kužde pónjeźele wjacor w drugej jsy wuběźowali. Na witśejšem finale beachvolleyballoweje tury Bubaka se skóńcnje rozsuźijo, kótare z dwanasćo mustwow smějo pokal sobu domoj wześ.

?